ABİDİN DİNO
Ressam ve yazar (D. 23 Mart 1913, İstanbul - Ö. 7 Aralık 1993, Paris / Fransa). İstanbul Robert Kolej’deki lise öğrenimini yarıda bırakarak gittiği (1934) Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nde sinema öğrenimi gördü. Paris’e giderek ressam ve dekoratör olarak film çalışmalarına katıldı. Döndüğünde D Grubu ressamları arasına girdi.
1941’de siyasî görüşleri nedeniyle sıkıyönetim kararıyla İstanbul’dan uzaklaştırıldı. Bir süre Adana’da Türk Sözü gazetesinde yazı işleri müdürlüğü yaptı. 1951’de Paris’e yerleşti. Yazı ve desenleri 1931’den itibaren Fikret Adil’in yönettiği Artist dergisinde başlayarak çeşitli dergilerde, öyküleri Servet-i Fünûn, Ses, Yeni Yol ve Küllük dergilerinde yayımlandı. Öykü, piyes, senaryo, deneme ve eleştiri yazıları yazdı; karikatür, afiş, dekor, belgesel film, seramik ve heykel yaptı. Nâzım Hikmet'in Jokond ile Si-Ya-U'sunu Fransızcaya çevirdi. Aralarında Pertev Naili Boratav’ın Türk Masalları, Nâzım Hikmet’in Kuvayı Milliye ve Yaşar Kemal’in Deniz Küstü gibi yapıtlarının da bulunduğu kitapları resimledi. 1938-93 yılları arasında yazdığı yazıları, ölümünden sonra Kültür Sanat ve Politika Üstüne Yazılar (2000) adıyla kitap olarak yayımlandı. Paris’te öldü, cenazesi İstanbul’a getirilerek Rumelihisarı’ndaki aile mezarlığında toprağa verildi.
Dino, çizgi ve desenlerin ön plana çıktığı resimlerinde işçi ve köylü tiplerini özgün bir üslupla işledi. Başlangıçta Picasso'nun etkisi altında kalmışken yapılarında giderek yerel ve kendisine özgü bir senteze ulaştı. Geleneksel kültürden yararlanan, çevreyi ve halkı konu edinen bir sanat anlayışını savunmak amacıyla birkaç arkadaşıyla birlikte Liman Grubu'nun kurucuları arasında yer aldı. Resimleri başta Paris ve İstanbul olmak üzere dünyanın birçok kentinde sergilendi.
“Öykülerde dikkati çeken bir özellik de, şiirle ve resimle kurulabilecek bağlantılar. Genç yazarın ‘ressam tabiatı’ çıkıyor orta yere, görüyoruz. Bunu sağlayan, imgenin kullanımı olsa gerek diye düşündüm. İmgeler görsel çağrışımlarıyla resme, dilsel ifadelendirilişleriyle şiire kol atıyorlar. Denizin, motörün, gecenin canlı; balıkların, kedilerin, arıların, sineklerin insan kisvesinde oldukları bu öykülerde kıpır kıpır bir ritm var. Kısa cümlelerle soluklanan kişi ve atmosfer betimlemeleri, olanca doğallıklarıyla gerçeklik veriyorlar bu gerçeküstü çağrışımlı öykülere, inandırıcılık kazandırıyorlar.” (Füsun Akatlı)
“Ölüm konusunda nasıl kötümser değilse, tüm kitap boyunca da aynı iyimser bakış açısı var sanatçının. Hastalıklar ve ölüm ana temalar olarak belirse de aslında bu kitap, sanat ve sevgi üzerine yazılmış günlükler. Abidin Dino’nun ölümünden bir gün önce defterine yazdığı son sözler ‘Ölüm mü? Ne buluş!’ onun yaşamı ve ölümü algılayışını çok iyi yansıtıyor” (Asuman Kafaoğlu)
ESERLERİ:
OYUN: Kel (1944), Kel-Verese (1947).
DENEME: Ölüm mü? Ne Buluş! (2004), Eller (orijinali Fransızca, 2005).
SENARYO: Çingeneler (1950).
MONOGRAFİ: Fikret Mualla (1980), Kısa Hayat Öyküm (haz. Ferit Edgü, 1996), Nâzım Üstüne (haz. Ferit Edgü, 2006).
ÖYKÜ: Yeditepe Öyküleri (yay. haz. Ferid Edgü,1934-40 yılları arasında dergilerde yayımlanmış beş öyküsü ve yayımlanmamış üç kısa film öyküsü, 2002).
ANLATI: Pera Palas (Fransızcadan çev.: Samih Rıfat, 1994), Sinan (haz. Ferit Edgü, 1999), Kızılbaş Günlerim (2001), Ne Güzel Çocukluktu (haz.: Ferit Edgü, 2002),
KATALOG: El (1984), Abidin Londra’da Dünya Kupası Maçlarını Filme Alırken (2002), Yüzler (Orjinali Fransızca, Yaşar Kemal’le, 1994), El & Yüz (Abidin Dino ve Arif Dino seçkisi, 2003).
HAKKINDA: Türkiye Ansiklopedisi (c. 2, 1974), Büyük Larousse (c. 6, s. 3193, 1986), AnaBritannica (c. 7, s. 292-293, 1987), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), A’dan Z’ye Abidin Dino / Zeynep Avcı (2000), TBE Ansiklopedisi (2001), Füsun Akatlı / Ressamın Öyküleri - Yeditepe Öyküleri (Radikal Kitap, 13.12.2002), Güzin Dino / Abidin Dino’ya Mektuplar (1952-1973) (2004), Asuman Kafaoğlu / Cumhuriyet Kitap (3.2.2005).
